ଶ୍ରୀମଦ୍ ଭାଗବତ ମହାପୁରାଣ

॥ ଓଁ ନମୋ ଭଗବତେ ବାସୁଦେବାୟ ॥

॥ ଅଷ୍ଟମ ସ୍କନ୍ଧ ॥

ଷୋଡଶ ଅଧ୍ୟାୟ

କଶ୍ୟପଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଅଦିତିଙ୍କୁ ପୟୋବ୍ରତର ଉପଦେଶ

 

ଶ୍ରୀଶୁକ ଉବାଚ

ଏବଂ ପୁତ୍ରେଷୁ ନଷ୍ଟେଷୁ ଦେବମାତାଦିତିସ୍ତଦା ।

ହୃତେ ତ୍ରିବିଷ୍ଟପେ ଦୈତ୍ୟୈଃ ପର୍ୟତପ୍ୟଦନାଥବତ୍ ॥ ୧॥

ଶ୍ରୀଶୁକଦେବ କହୁଛନ୍ତି – ପରୀକ୍ଷିତ ! ଦେବତାମାନେ ଯେତେବେଳେ ସ୍ବର୍ଗ ଛାଡି ଅନ୍ୟତ୍ର ଲୁଚି ଗଲେ ଏବଂ ଦୈତ୍ୟମାନେ ସ୍ବର୍ଗ ଉପରେ ଅଧିକାର ପ୍ରାପ୍ତ କରିନେଲେ, ସେତେବେଳେ ଦେବମାତା ଅଦିତିଙ୍କୁ ବହୁତ ଦୁଃଖ ଲାଗିଲା | ନିଜକୁ ସେ ଅନାଥ ଅନୁଭବ କଲେ |

ଏକଦା କଶ୍ୟପସ୍ତସ୍ୟା ଆଶ୍ରମଂ ଭଗବାନଗାତ୍ ।

ନିରୁତ୍ସବଂ ନିରାନନ୍ଦଂ ସମାଧେର୍ୱିରତଶ୍ଚିରାତ୍ ॥ ୨॥

ଏହାପରେ ଦିନେ ଯେତେବେଳେ ପରମପ୍ରଭାବଶାଳୀ କଶ୍ୟପ ମୁନିଙ୍କର ସମାଧି ଭଗ୍ନ ହେଲା, ସେ ଅଦିତିଙ୍କର ଆଶ୍ରମକୁ ଆସିଲେ | ସେଠାରେ ସେ କୌଣସି ସୁଖ-ଶାନ୍ତି ଅଥବା ଉତ୍ସାହ ଏବଂ ସାଜସଜା ଦେଖିବାକୁ ପାଇଲେ ନାହିଁ |

ସ ପତ୍ନୀଂ ଦୀନବଦନାଂ କୃତାସନପରିଗ୍ରହଃ ।

ସଭାଜିତୋ ଯଥାନ୍ୟାୟମିଦମାହ କୁରୂଦ୍ୱହ ॥ ୩॥

ପରୀକ୍ଷିତ ! ସେଠାକୁ ଯାଇ ସେ ଯେତେବେଳେ ଆସନରେ ଉପବେଶନ କଲେ ଏବଂ ଅଦିତି ବିଧିପୂର୍ବକ ତାଙ୍କର ସ୍ବାଗତ-ସତ୍କାର କଲେ, ସେତେବେଳେ ନିଜ ପତ୍ନୀ ଅଦିତିଙ୍କର ଉଦାସ ମୁହଁକୁ ଦେଖି ସେ ପଚାରିଲେ -

ଅପ୍ୟଭଦ୍ରଂ ନ ବିପ୍ରାଣାଂ ଭଦ୍ରେ ଲୋକେଽଧୁନାଽଽଗତମ୍ ।

ନ ଧର୍ମସ୍ୟ ନ ଲୋକସ୍ୟ ମୃତ୍ୟୋଶ୍ଛନ୍ଦାନୁବର୍ତିନଃ ॥ ୪॥

କଲ୍ୟାଣୀ ! ସଂସାରରେ ଏବେ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କ ଉପରେ କିଛି ବିପତ୍ତି ଆସିଛି କି ? ଧର୍ମର ସମୁଚିତ ପାଳନ ହେଉଛି ତ ? କାଳର କରାଳ ଗ୍ରାସର କବଳିତ ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କର କିଛି ଅମଙ୍ଗଳ ହୋଇନାହିଁ ତ ?

ଅପି ବାକୁଶଲଂ କିଞ୍ଚିଦ୍ଗୃହେଷୁ ଗୃହମେଧିନି ।

ଧର୍ମସ୍ୟାର୍ଥସ୍ୟ କାମସ୍ୟ ଯତ୍ର ଯୋଗୋ ହ୍ୟଯୋଗିନାମ୍ ॥ ୫॥

ପ୍ରିୟେ ! ଯେଉଁମାନେ ଯୋଗ କରିପାରନ୍ତି ନାହିଁ, ସେମାନଙ୍କୁ ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମ ମଧ୍ୟ ଯୋଗର ଫଳ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ସମର୍ଥ | ସେହି ଗୃହସ୍ଥାଶ୍ରମରେ ରହି ଧର୍ମ, ଅର୍ଥ ଏବଂ କାମର ସେବନରେ କୌଣସି ବିଘ୍ନ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇନାହିଁ ତ ?

ଅପି ବାତିଥୟୋଽଭ୍ୟେତ୍ୟ କୁଟୁମ୍ବାସକ୍ତୟା ତ୍ୱୟା ।

ଗୃହାଦପୂଜିତା ଯାତାଃ ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ଥାନେନ ବା କ୍ୱଚିତ୍ ॥ ୬॥

ଏପରି ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଇ ପାରେ ଯେ ତୁମେ କୁଟୁମ୍ବର ଭରଣ-ପୋଷଣରେ ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଥିବା ବେଳେ କେହି ଜଣେ ଅତିଥି ଆଗମନ କରିଥିବେ ଏବଂ ତୁମ ଦ୍ବାରା ସମ୍ମାନିତ ନ ହୋଇ ଫେରି ଯାଇଥିବେ; ତୁମେ ଠିଆ ହୋଇ ତାଙ୍କର ଅଭ୍ୟର୍ଥନା କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ହୋଇଥିବ – ତୁମ ଉଦାସର କାରଣ ଏହା ନୁହେଁ ତ ?

ଗୃହେଷୁ ଯେଷ୍ୱତିଥୟୋ ନାର୍ଚିତାଃ ସଲିଲୈରପି ।

ଯଦି ନିର୍ୟାନ୍ତି ତେ ନୂନଂ ଫେରୁରାଜଗୃହୋପମାଃ ॥ ୭॥

ଯେଉଁ ଘରେ ଆଗନ୍ତୁକ ଅତିଥିଙ୍କର ଜଳ ଦ୍ବାରା ମଧ୍ୟ ସତ୍କାର କରାଯାଇ ନ ଥାଏ, ସେହି ଘର ବିଲୁଆ (ଭୀରୁ) ର ଗର୍ତ୍ତ ସଦୃଶ ଅଟେ |

ଅପ୍ୟଗ୍ନୟସ୍ତୁ ବେଲାୟାଂ ନ ହୁତା ହବିଷା ସତି ।

ତ୍ୱୟୋଦ୍ୱିଗ୍ନଧିୟା ଭଦ୍ରେ ପ୍ରୋଷିତେ ମୟି କର୍ହିଚିତ୍ ॥ ୮॥

ପ୍ରିୟେ ! ଏପରି ମଧ୍ୟ ହୋଇଥାଇ ପାରେ ଯେ ମୁଁ ଦୂରରେ ରହୁଥିବା ଯୋଗୁଁ ତୁମର ଚିତ୍ତ ଉଦ୍ବିଗ୍ନ ରହୁଥିବ ଏବଂ ତୁମେ ଠିକ ସମୟରେ ହବିଷ୍ୟ ଦ୍ବାରା ଅଗ୍ନିରେ ଆହୂତି ଡେଇ ପାରି ନ ଥିବ |

ଯତ୍ପୂଜୟା କାମଦୁଘାନ୍ ଯାତି ଲୋକାନ୍ ଗୃହାନ୍ୱିତଃ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣୋଽଗ୍ନିଶ୍ଚ ବୈ ବିଷ୍ଣୋଃ ସର୍ୱଦେବାତ୍ମନୋ ମୁଖମ୍ ॥ ୯॥

ବ୍ରାହ୍ମଣ ଏବଂ ଅଗ୍ନି – ସର୍ବଦେବମୟ ଭଗବାନଙ୍କର ମୁଖ ଅଟନ୍ତି | ଏହି ଦୁହିଁଙ୍କର ପୂଜା କରିବା ଦ୍ବାରା ଗୃହସ୍ଥ ପୁରୁଷକୁ ସେହି ଲୋକର ପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ସମସ୍ତ କାମନା ପୂର୍ତ୍ତିକାରୀ ଅଟେ |

ଅପି ସର୍ୱେ କୁଶଲିନସ୍ତବ ପୁତ୍ରା ମନସ୍ୱିନି ।

ଲକ୍ଷୟେଽସ୍ୱସ୍ଥମାତ୍ମାନଂ ଭବତ୍ୟା ଲକ୍ଷଣୈରହମ୍ ॥ ୧୦॥

ପ୍ରିୟେ ! ତୁମେ ତ ସର୍ବଦା ପ୍ରସନ୍ନ ରହିଥାଅ, କିନ୍ତୁ ଏହି ସମୟରେ ମୁଁ ତୁମଠାରେ ଏପରି ଅନେକ ଲକ୍ଷଣ ଦେଖିପାରୁଛି, ଯାହା ତୁମର ଅସ୍ବସ୍ଥ ଚିତ୍ତର ସୂଚନା ଦେଉଛି | ତୁମ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କର ସବୁ କୁଶଳ-ମଙ୍ଗଳ ତ ?

ଅଦିତିରୁବାଚ

ଭଦ୍ରଂ ଦ୍ୱିଜଗବାଂ ବ୍ରହ୍ମନ୍ ଧର୍ମସ୍ୟାସ୍ୟ ଜନସ୍ୟ ଚ ।

ତ୍ରିବର୍ଗସ୍ୟ ପରଂ କ୍ଷେତ୍ରଂ ଗୃହମେଧିନ୍ ଗୃହା ଇମେ ॥ ୧୧॥

ଅଦିତି କହିଲେ – ଭଗବନ୍ ! ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଗୌ, ଧର୍ମ ଏବଂ ଆପଣଙ୍କର ଏହି ଦାସୀ – ସମସ୍ତେ ସକୁଶଳ ଅଟନ୍ତି | ସ୍ବାମୀ ! ଏହି ଗୃହସ୍ଥ-ଆଶ୍ରମ ଧର୍ମ, ଅର୍ଥ, କାମ-ସମ୍ବନ୍ଧୀ ସାଧନାରେ ପରମ ସହାୟକ ଅଟେ |

ଅଗ୍ନୟୋଽତିଥୟୋ ଭୃତ୍ୟା ଭିକ୍ଷବୋ ଯେ ଚ ଲିପ୍ସବଃ ।

ସର୍ୱଂ ଭଗବତୋ ବ୍ରହ୍ମନ୍ନନୁଧ୍ୟାନାନ୍ନ ରିଷ୍ୟତି ॥ ୧୨॥

ପ୍ରଭୁ ! ଆପଣଙ୍କର ନିରନ୍ତର ସ୍ମରଣ ଏବଂ କଲ୍ୟାଣ-କାମନା ଯୋଗୁଁ ଅଗ୍ନି, ଅତିଥି, ସେବକ, ଭିକ୍ଷୁକ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଯାଚକମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ମୁଁ ତିରସ୍କାର କରିନାହିଁ |

କୋ ନୁ ମେ ଭଗବନ୍ କାମୋ ନ ସମ୍ପଦ୍ୟେତ ମାନସଃ ।

ଯସ୍ୟା ଭବାନ୍ ପ୍ରଜାଧ୍ୟକ୍ଷ ଏବଂ ଧର୍ମାନ୍ ପ୍ରଭାଷତେ ॥ ୧୩॥

ଭଗବନ୍ ! ଆପଣଙ୍କ ପରି ପ୍ରଜାପତି ମୋତେ ଧର୍ମ ପାଳନର ଉପଦେଶ ଦେଉଥିବା ବେଳେ, ମୋର ଏପରି କେଉଁ କାମନା ଥିବ ଯାହାର ପୂର୍ତ୍ତି ହେଉ ନ ଥିବ ?

ତବୈବ ମାରୀଚ ମନଃଶରୀରଜାଃ

ପ୍ରଜା ଇମାଃ ସତ୍ତ୍ୱରଜସ୍ତମୋଜୁଷଃ ।

ସମୋ ଭବାଂସ୍ତାସ୍ୱସୁରାଦିଷୁ ପ୍ରଭୋ

ତଥାପି ଭକ୍ତଂ ଭଜତେ ମହେଶ୍ୱରଃ ॥ ୧୪॥

ଆର୍ଯ୍ୟପୁତ୍ର ! ସମସ୍ତ ପ୍ରଜା – ସେମାନେ ସତ୍ତ୍ବଗୁଣୀ, ରଜୋଗୁଣୀ ବା ତମୋଗୁଣୀ ହୋଇଥାଆନ୍ତୁ – ଆପଣଙ୍କର ହିଁ ସନ୍ତାନ ଅଟନ୍ତି | କେହି କେହି ଆପଣଙ୍କର ସଂକଳ୍ପରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ତ କେହି କେହି ଶରୀରରୁ | ଭଗବନ୍ ! ଏଥିରେ ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ ଯେ ଆପଣ ସବୁ ସନ୍ତାନଙ୍କ ପ୍ରତି – ସେ ଅସୁର ହୁଅନ୍ତୁ ବା ଦେବତା ହୁଅନ୍ତୁ – ଏକା ପରି ଭାବ ରଖନ୍ତି, ସମଭାବ ଅଟନ୍ତି | ତଥାପି ସ୍ବୟଂ ପରମେଶ୍ବର ମଧ୍ୟ ନିଜ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଅଭିଳାଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଥାଆନ୍ତି |

ତସ୍ମାଦୀଶ ଭଜନ୍ତ୍ୟା ମେ ଶ୍ରେୟଶ୍ଚିନ୍ତୟ ସୁବ୍ରତ ।

ହୃତଶ୍ରିୟୋ ହୃତସ୍ଥାନାନ୍ ସପତ୍ନୈଃ ପାହି ନଃ ପ୍ରଭୋ ॥ ୧୫॥

ସ୍ବାମୀ ! ମୁଁ ଆପଣଙ୍କର ଦାସୀ ଅଟେ | ଆପଣ ମୋର ହିତ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ବିଚାର କରନ୍ତୁ | ମର୍ଯ୍ୟାଦାପାଳକ ପ୍ରଭୁ ! ଶତ୍ରୁମାନେ ଆମର ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି, ଏପରି କି ଆମର ରହିବା ସ୍ଥାନ ସୁଦ୍ଧା ଛଡାଇ ନେଇଛନ୍ତି | ଆପଣ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ |

ପରୈର୍ୱିବାସିତା ସାହଂ ମଗ୍ନା ବ୍ୟସନସାଗରେ ।

ଐଶ୍ୱର୍ୟଂ ଶ୍ରୀର୍ୟଶଃ ସ୍ଥାନଂ ହୃତାନି ପ୍ରବଲୈର୍ମମ ॥ ୧୬॥

ବଳବାନ ଦୈତ୍ୟମାନେ ଆମର ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟ, ଧନ, ଯଶ ଏବଂ ପଦ ଛଡାଇ ନେଇ ଆମକୁ ଘରୁ ବାହାର କରି ଦେଇଛନ୍ତି | ଏହି କାରଣରୁ ମୁଁ ଦୁଃଖର ସମୁଦ୍ରରେ ଉବୁଟୁବୁ ହେବାରେ ଲାଗିଛି |

ଯଥା ତାନି ପୁନଃ ସାଧୋ ପ୍ରପଦ୍ୟେରନ୍ ମମାତ୍ମଜାଃ ।

ତଥା ବିଧେହି କଲ୍ୟାଣଂ ଧିୟା କଲ୍ୟାଣକୃତ୍ତମ ॥ ୧୭॥

ଆପଣଙ୍କଠାରୁ ବଳି ହିତାକାଂକ୍ଷୀ ଆମର ଆଉ କେହି ନାହାଁନ୍ତି | ଅତଏବ ହେ ମୋର ହିତୈଷୀ ସ୍ବାମୀ ! ଆପଣ ବୁଝି-ବିଚାରି ନିଜ ସଂକଳ୍ପ ଦ୍ବାରା ହିଁ ମୋ କଲ୍ୟାଣର ଏପରି କିଛି ଉପାୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରନ୍ତୁ, ଯଦ୍ବାରା ମୋର ପୁତ୍ରମାନେ ହରାଇ ଥିବା ବସ୍ତୁ ପୁନର୍ବାର ପ୍ରାପ୍ତ କରିପାରିବେ |

ଶ୍ରୀଶୁକ ଉବାଚ

ଏବମଭ୍ୟର୍ଥିତୋଽଦିତ୍ୟା କସ୍ତାମାହ ସ୍ମୟନ୍ନିବ ।

ଅହୋ ମାୟାବଲଂ ବିଷ୍ଣୋଃ ସ୍ନେହବଦ୍ଧମିଦଂ ଜଗତ୍ ॥ ୧୮॥

ଶ୍ରୀଶୁକଦେବ କହୁଛନ୍ତି – ଅଦିତିଙ୍କର ଏପରି ପ୍ରାର୍ଥନା ଶୁଣି କଶ୍ୟପ ମୁନି କିଂଚିତ୍ ବିସ୍ମୟ ପ୍ରକାଶ କରି କହିଲେ – ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର ବିଷୟ ଅଟେ | ଭଗବାନଙ୍କର ଏହି ମାୟା ମଧ୍ୟ କେତେ ପ୍ରବଳ ! ସାରା ଜଗତ ସ୍ନେହର ରଜ୍ଜୁରେ ବନ୍ଧା ହୋଇଛି |

କ୍ୱ ଦେହୋ ଭୌତିକୋଽନାତ୍ମା କ୍ୱ ଚାତ୍ମା ପ୍ରକୃତେଃ ପରଃ ।

କସ୍ୟ କେ ପତିପୁତ୍ରାଦ୍ୟା ମୋହ ଏବ ହି କାରଣମ୍ ॥ ୧୯॥

ପଞ୍ଚଭୂତରେ ଗଢା ଏହି ଅନାତ୍ମା ଶରୀର କେଉଁଠି ଏବଂ କେଉଁଠି ପ୍ରକୃତିର ଅତୀତ ସେହି ଆତ୍ମା ! ଏଠାରେ କେହି କାହାର ପତି ନୁହଁନ୍ତି, ପୁତ୍ର ନୁହଁନ୍ତି ଏବଂ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ହିଁ ନୁହଁନ୍ତି | ମୋହ ହିଁ ମନୁଷ୍ୟକୁ ନଚାଉଛି |

ଉପତିଷ୍ଠସ୍ୱ ପୁରୁଷଂ ଭଗବନ୍ତଂ ଜନାର୍ଦନମ୍ ।

ସର୍ୱଭୂତଗୁହାବାସଂ ବାସୁଦେବଂ ଜଗଦ୍ଗୁରୁମ୍ ॥ ୨୦॥

ପ୍ରିୟେ ! ତୁମେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରାଣୀର ହୃଦୟରେ ବିରାଜମାନ, ଭକ୍ତର ଦୁଃଖହାରୀ ଜଗଦଗୁରୁ ଭଗବାନ ବାସୁଦେବଙ୍କର ଆରାଧନା କର |

ସ ବିଧାସ୍ୟତି ତେ କାମାନ୍ ହରିର୍ଦୀନାନୁକମ୍ପନଃ ।

ଅମୋଘା ଭଗବଦ୍ଭକ୍ତିର୍ନେତରେତି ମତିର୍ମମ ॥ ୨୧॥

ସେ ଦୀନଦୟାଳୁ ଅଟନ୍ତି; ନିଶ୍ଚିତଭାବରେ ସେ ତୁମର କାମନା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବେ | ଭଗବାନଙ୍କର ଭକ୍ତି କେବେ ବି ବ୍ୟର୍ଥ ଯାଏନାହିଁ – ଏହା ମୋର ଦୃଢ ବିଶ୍ବାସ ଅଟେ | ଏହା ଛଡା ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଉପାୟ ନାହିଁ |

ଅଦିତିରୁବାଚ

କେନାହଂ ବିଧିନା ବ୍ରହ୍ମନ୍ନୁପସ୍ଥାସ୍ୟେ ଜଗତ୍ପତିମ୍ ।

ଯଥା ମେ ସତ୍ୟସଙ୍କଲ୍ପୋ ବିଦଧ୍ୟାତ୍ସ ମନୋରଥମ୍ ॥ ୨୨॥

ଅଦିତି ପଚାରିଲେ – ଭଗବନ୍ ! ଜଗଦୀଶ୍ବର ଭଗବାନଙ୍କର ଆରାଧନା ମୁଁ କିପରି ଭାବରେ କରିବି, ଯଦ୍ବାରା କି ସେହି ସତ୍ୟସଂକଳ୍ପ ପ୍ରଭୁ ମୋର ମନୋରଥ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବେ ?

ଆଦିଶ ତ୍ୱଂ ଦ୍ୱିଜଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିଧିଂ ତଦୁପଧାବନମ୍ ।

ଆଶୁ ତୁଷ୍ୟତି ମେ ଦେବଃ ସୀଦନ୍ତ୍ୟାଃ ସହ ପୁତ୍ରକୈଃ ॥ ୨୩॥

ପତିଦେବ ! ମୁଁ ନିଜ ପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ସହିତ ବହୁତ ଦୁଃଖ ଭୋଗ କରୁଛି | ଆପଣ ମୋତେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆରାଧନାର ଏପରି କିଛି ବିଧି ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରନ୍ତୁ, ଯଦ୍ବାରା କି ସେ ଅତି ଶୀଘ୍ର ମୋ ପ୍ରତି ପ୍ରସନ୍ନ ହେବେ |

କଶ୍ୟପ ଉବାଚ

ଏତନ୍ମେ ଭଗବାନ୍ ପୃଷ୍ଟଃ ପ୍ରଜାକାମସ୍ୟ ପଦ୍ମଜଃ ।

ଯଦାହ ତେ ପ୍ରବକ୍ଷ୍ୟାମି ବ୍ରତଂ କେଶବତୋଷଣମ୍ ॥ ୨୪॥

କଶ୍ୟପ ମୁନି କହିଲେ – ଦେବି ! ମୋଠାରେ ଯେତେବେଳେ ସନ୍ତାନର କାମନା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ମୁଁ ବ୍ରହ୍ମାଜୀଙ୍କୁ ପଚାରି ଥିଲି | ସେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରିବା ନିମନ୍ତେ ମୋତେ ଯେଉଁ ବ୍ରତର ଉପଦେଶ ଦେଇଥିଲେ, ମୁଁ ଆଜି ତାହା ତୁମକୁ କହୁଛି |

ଫାଲ୍ଗୁନସ୍ୟାମଲେ ପକ୍ଷେ ଦ୍ୱାଦଶାହଂ ପୟୋବ୍ରତଃ ।

ଅର୍ଚୟେଦରବିନ୍ଦାକ୍ଷଂ ଭକ୍ତ୍ୟା ପରମୟାନ୍ୱିତଃ ॥ ୨୫॥

ଫାଲ୍ଗୁନ ମାସ ଶୁକ୍ଲପକ୍ଷରେ ବାର ଦିନ କେବଳ ଦୁଗ୍ଧ ପାନ କରି ରହିବ ଏବଂ ପରମ ଭକ୍ତିରେ ଭଗବାନ କମଳନୟନଙ୍କର ପୂଜା କରିବ |

ସିନୀବାଲ୍ୟାଂ ମୃଦାଽଽଲିପ୍ୟ ସ୍ନାୟାତ୍କ୍ରୋଡବିଦୀର୍ଣୟା ।

ଯଦି ଲଭ୍ୟେତ ବୈ ସ୍ରୋତସ୍ୟେତଂ ମନ୍ତ୍ରମୁଦୀରୟେତ୍ ॥ ୨୬॥

ଅମାବାସ୍ୟା ଦିନ ଯଦି କେଉଁଠାରେ ମିଳିବ ଶୂକର ଦ୍ବାରା ଖୋଳା ଯାଇଥିବା ମୃତ୍ତିକାରେ ନିଜ ଶରୀର ମାର୍ଜନ କରି ନଦୀରେ ସ୍ନାନ କରିବ | ସେହି ସମୟରେ ଏହି ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ |

ତ୍ୱଂ ଦେବ୍ୟାଦିବରାହେଣ ରସାୟାଃ ସ୍ଥାନମିଚ୍ଛତା ।

ଉଦ୍ଧୃତାସି ନମସ୍ତୁଭ୍ୟଂ ପାପ୍ମାନଂ ମେ ପ୍ରଣାଶୟ ॥ ୨୭॥

‘ହେ ଦେବି ! ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କୁ ସ୍ଥାନ ଦେବା ଇଚ୍ଛାରେ ବରାହଭଗବାନ ରସାତଳରୁ ତୁମକୁ ଉଦ୍ଧାର କରିଥିଲେ | ତୁମକୁ ମୋର ନମସ୍କାର | ମୋର ସମସ୍ତ ପାପକୁ ତୁମେ ନଷ୍ଟ କର |

ନିର୍ୱର୍ତିତାତ୍ମନିୟମୋ ଦେବମର୍ଚେତ୍ସମାହିତଃ ।

ଅର୍ଚାୟାଂ ସ୍ଥଣ୍ଡିଲେ ସୂର୍ୟେ ଜଲେ ବହ୍ନୌ ଗୁରାବପି ॥ ୨୮॥

ଏହାପରେ ନିଜର ନିତ୍ୟ-ନୈମିତ୍ତିକ ନିୟମର ଅନୁଷ୍ଠାନ କରି ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତରେ ମୂର୍ତ୍ତି, ବେଦୀ, ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଜଳ, ଅଗ୍ନି ଏବଂ ଗୁରୁଦେବଙ୍କ ରୂପରେ ଭଗବାନଙ୍କର ପୂଜା କରିବ |

ନମସ୍ତୁଭ୍ୟଂ ଭଗବତେ ପୁରୁଷାୟ ମହୀୟସେ ।

ସର୍ୱଭୂତନିବାସାୟ ବାସୁଦେବାୟ ସାକ୍ଷିଣେ ॥ ୨୯॥

(ଏପରି ସ୍ତୁତି କରିବ) ପ୍ରଭୁ ! ଆପଣ ସର୍ବଶକ୍ତିମାନ ଅଟନ୍ତି | ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ଏବଂ ଆରାଧନୀୟ ଅଟନ୍ତି | ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀ ଆପଣଙ୍କଠାରେ ଏବଂ ଆପଣ ସମସ୍ତ ପ୍ରାଣୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିବାସ କରନ୍ତି | ସେଥିପାଇଁ ଆପଣଙ୍କୁ ‘ବାସୁଦେବ’ କହନ୍ତି | ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଚରାଚର ଜଗତ ଏବଂ ତାହାର କାରଣମାନଙ୍କର ମଧ୍ୟ ଆପଣ ସାକ୍ଷୀ ଅଟନ୍ତି | ଭଗବନ୍ ! ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର |

ନମୋଽବ୍ୟକ୍ତାୟ ସୂକ୍ଷ୍ମାୟ ପ୍ରଧାନପୁରୁଷାୟ ଚ ।

ଚତୁର୍ୱିଂଶଦ୍ଗୁଣଜ୍ଞାୟ ଗୁଣସଙ୍ଖ୍ୟାନହେତବେ ॥ ୩୦॥

ଆପଣ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଅଟନ୍ତି | ପ୍ରକୃତି ଏବଂ ପୁରୁଷ ରୂପରେ ମଧ୍ୟ ଆପଣ ହିଁ ସ୍ଥିତ ଅଟନ୍ତି | ଆପଣ ଚବିଶ ଗୁଣର ଜ୍ଞାତା ଏବଂ ଗୁଣମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ନିରୂପଣ କରୁଥିବା ସାଂଖ୍ୟଶାସ୍ତ୍ରର ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ ଅଟନ୍ତି | ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର |

ନମୋ ଦ୍ୱିଶୀର୍ଷ୍ଣେ ତ୍ରିପଦେ ଚତୁଃଶୃଙ୍ଗାୟ ତନ୍ତବେ ।

ସପ୍ତହସ୍ତାୟ ଯଜ୍ଞାୟ ତ୍ରୟୀବିଦ୍ୟାତ୍ମନେ ନମଃ ॥ ୩୧॥

ଆପଣ ସେହି ଯଜ୍ଞ ଅଟନ୍ତି, ଯାହାର ଦୁଇ ସିର ପ୍ରାୟଣୀୟ ଏବଂ ଉଦୟନୀୟ – ଏହି ଦୁଇ କର୍ମ ଅଟନ୍ତି | ପ୍ରାତଃ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ଏବଂ ସାୟଂ – ଏହି ତିନି ସବନ ତିନି ପାଦ ଅଟନ୍ତି | ବେଦ ଚତୁଷ୍ଟୟ ଚାରି ଶିଂଘ ଅଟନ୍ତି | ଗାୟତ୍ରୀ ଆଦି ସପ୍ତ ଛନ୍ଦ ସାତୋଟି ହାତ ଅଟନ୍ତି | ଏହି ଧର୍ମମୟ ବୃଷଭରୂପ ଯଜ୍ଞ ବେଦ ଦ୍ବାରା ପ୍ରତିପାଦିତ ଅଟେ ଏବଂ ଏହାର ଆତ୍ମା ସ୍ବୟଂ ଆପଣ ଅଟନ୍ତି | ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର |

ନମଃ ଶିବାୟ ରୁଦ୍ରାୟ ନମଃ ଶକ୍ତିଧରାୟ ଚ ।

ସର୍ୱବିଦ୍ୟାଧିପତୟେ ଭୂତାନାଂ ପତୟେ ନମଃ ॥ ୩୨॥

ଆପଣ ହିଁ ଲୋକକଲ୍ୟାଣକାରୀ ଶିବ ଏବଂ ପ୍ରଳୟକାରୀ ରୁଦ୍ର ଅଟନ୍ତି | ସମସ୍ତ ଶକ୍ତିମାନଙ୍କର ଧାରୟକ ମଧ୍ୟ ଆପଣ ହିଁ ଅଟନ୍ତି | ମୁଁ ବାରମ୍ବାର ଆପଣଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରୁଛି | ଆପଣ ସମସ୍ତ ବିଦ୍ୟାମାନଙ୍କର ଅଧିପତି ଏବଂ ଭୂତମାନଙ୍କର ସ୍ବାମୀ ଅଟନ୍ତି | ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର |

ନମୋ ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭାୟ ପ୍ରାଣାୟ ଜଗଦାତ୍ମନେ ।

ଯୋଗୈଶ୍ୱର୍ୟଶରୀରାୟ ନମସ୍ତେ ଯୋଗହେତବେ ॥ ୩୩॥

ଆପଣ ହିଁ ସମସ୍ତଙ୍କର ପ୍ରାଣ ଏବଂ ଏହି ଜଗତର ସ୍ବରୂପରେ ମଧ୍ୟ ଆପଣ ହିଁ ରହିଛନ୍ତି | ଯୋଗର କାରଣ ତ ଆପଣ ଅଟନ୍ତି, ତାଛଡା ସ୍ବୟଂ ଯୋଗ ଏବଂ ତଦ୍ବାରା ପ୍ରାପ୍ତ ହେଉଥିବା ଐଶ୍ବର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ଆପଣ ହିଁ ଅଟନ୍ତି | ହେ ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭ ! ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର |

ନମସ୍ତ ଆଦିଦେବାୟ ସାକ୍ଷୀଭୂତାୟ ତେ ନମଃ ।

ନାରାୟଣାୟ ଋଷୟେ ନରାୟ ହରୟେ ନମଃ ॥ ୩୪॥

ଆପଣ ହିଁ ଆଦିଦେବ ଅଟନ୍ତି; ସମସ୍ତଙ୍କର ସାକ୍ଷୀ ଅଟନ୍ତି | ଆପଣ ହିଁ ନର-ନାରାୟଣ ଋଷି ରୂପରେ ପ୍ରକଟିତ ସ୍ବୟଂ ଭଗବାନ ଅଟନ୍ତି | ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ନମସ୍କାର |

ନମୋ ମରକତଶ୍ୟାମବପୁଷେଽଧିଗତଶ୍ରିୟେ ।

କେଶବାୟ ନମସ୍ତୁଭ୍ୟଂ ନମସ୍ତେ ପୀତବାସସେ ॥ ୩୫॥

ଆପଣଙ୍କର ଶରୀର ମରକତମଣି ସଦୃଶ ଶ୍ୟାମଳ ଅଟେ | ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ଏବଂ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟର ଦେବୀ ସ୍ବୟଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦେବୀ ଆପଣଙ୍କର ସେବିକା ଅଟନ୍ତି | ହେ ପୀତାମ୍ବରଧାରୀ କେଶବ ! ଆପଣଙ୍କୁ ମୋର ବାରମ୍ବାର ନମସ୍କାର |

ତ୍ୱଂ ସର୍ୱବରଦଃ ପୁଂସାଂ ବରେଣ୍ୟ ବରଦର୍ଷଭ ।

ଅତସ୍ତେ ଶ୍ରେୟସେ ଧୀରାଃ ପାଦରେଣୁମୁପାସତେ ॥ ୩୬॥

ଆପଣ ସବୁ ପ୍ରକାର ବର ଦେବାରେ ସମର୍ଥ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବରଦାୟକ ଅଟନ୍ତି ତଥା ଜୀବର ଏକମାତ୍ର ବରଣୀୟ ଅଟନ୍ତି | ସେହି କାରଣରୁ ଧୀର ବିବେକୀ ପୁରୁଷ ନିଜ କଲ୍ୟାଣ କାମନାରେ ଆପଣଙ୍କ ଚରଣ-ରଜର ଉପାସନା କରନ୍ତି |

ଅନ୍ୱବର୍ତନ୍ତ ଯଂ ଦେବାଃ ଶ୍ରୀଶ୍ଚ ତତ୍ପାଦପଦ୍ମୟୋଃ ।

ସ୍ପୃହୟନ୍ତ ଇବାମୋଦଂ ଭଗବାନ୍ ମେ ପ୍ରସୀଦତାମ୍ ॥ ୩୭॥

ଯାହାର ଚରଣ-କମଳର ସୁଗନ୍ଧ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା ଲାଳସାରେ ସମସ୍ତ ଦେବତା ଏବଂ ସ୍ବୟଂ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦେବୀ ସେବାରେ ନିୟୋଜିତ ରହିଥାଆନ୍ତି, ସେହି ଭଗବାନ ମୋ ଉପରେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତୁ’ |

ଏତୈର୍ମନ୍ତ୍ରୈର୍ହୃଷୀକେଶମାବାହନପୁରସ୍କୃତମ୍ ।

ଅର୍ଚୟେଚ୍ଛ୍ରଦ୍ଧୟା ଯୁକ୍ତଃ ପାଦ୍ୟୋପସ୍ପର୍ଶନାଦିଭିଃ ॥ ୩୮॥

ପ୍ରିୟେ ! ଭଗବାନ ହୃଷିକେଶଙ୍କର ଆବାହନ ତ ପ୍ରଥମରୁ ହିଁ କରି ନେଇଥିବ | ଏବେ ଏହି ମନ୍ତ୍ର ଦ୍ବାରା ପାଦ୍ୟ, ଆଚମନ ଆଦି କରିବା ସହିତ ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ବକ ମନ ଲଗାଇ ପୂଜା କରିବ |

ଅର୍ଚିତ୍ୱା ଗନ୍ଧମାଲ୍ୟାଦ୍ୟୈଃ ପୟସା ସ୍ନପୟେଦ୍ୱିଭୁମ୍ ।

ବସ୍ତ୍ରୋପବୀତାଭରଣପାଦ୍ୟୋପସ୍ପର୍ଶନୈସ୍ତତଃ ।

ଗନ୍ଧଧୂପାଦିଭିଶ୍ଚାର୍ଚେଦ୍ଦ୍ୱାଦଶାକ୍ଷରବିଦ୍ୟଯା ॥ ୩୯॥

ଗନ୍ଧ, ମାଳ ଆଦିରେ ପୂଜା କରି ଭଗବାନଙ୍କୁ ଦୁଗ୍ଧରେ ସ୍ନାନ କରାଇବ | ତାପରେ ବସ୍ତ୍ର, ଯଜ୍ଞୋପବୀତ, ଆଭୂଷଣ, ପାଦ୍ୟ, ଆଚମନ, ଗନ୍ଧ, ଧୂପ ଆଦି ଦ୍ବାରା ଦ୍ବାଦଶାକ୍ଷର ମନ୍ତ୍ରରେ ଭଗବାନଙ୍କର ପୂଜା କରିବ |

ଶୃତଂ ପୟସି ନୈବେଦ୍ୟଂ ଶାଲ୍ୟନ୍ନଂ ବିଭବେ ସତି ।

ସସର୍ପିଃ ସଗୁଡଂ ଦତ୍ତ୍ୱା ଜୁହୁୟାନ୍ମୂଲବିଦ୍ୟଯା ॥ ୪୦॥

ସାମର୍ଥ୍ୟ ଥିଲେ ବାସୁମତୀ ଚାଉଳକୁ ଦୁଗ୍ଧରେ ସିଦ୍ଧ କରି ତଥା ଘୃତ ଏବଂ ଗୁଡ ମିଶ୍ରିତ କରି ତାହାକୁ ନୈବେଦ୍ୟ ରୂପରେ ସମର୍ପିତ କରିବ ଏବଂ ଦ୍ବାଦଶାକ୍ଷର ମନ୍ତ୍ରରେ ତାହାର ହିଁ ହବନ କରିବ |

ନିବେଦିତଂ ତଦ୍ଭକ୍ତାୟ ଦଦ୍ୟାଦ୍ଭୁଞ୍ଜୀତ ବା ସ୍ୱୟମ୍ ।

ଦତ୍ତ୍ୱାଽଽଚମନମର୍ଚିତ୍ୱା ତାମ୍ବୂଲଂ ଚ ନିବେଦୟେତ୍ ॥ ୪୧॥

ସେହି ନୈବେଦ୍ୟକୁ ଭଗବାନଙ୍କ ଭକ୍ତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଣ୍ଟନ କରିବେ ଅଥବା ସ୍ବୟଂ ଗ୍ରହଣ କରିବ | ଆଚମନ ଓ ପୂଜା କରି ତାମ୍ବୁଳ ନିବେଦନ କରିବ |

ଜପେଦଷ୍ଟୋତ୍ତରଶତଂ ସ୍ତୁବୀତ ସ୍ତୁତିଭିଃ ପ୍ରଭୁମ୍ ।

କୃତ୍ୱା ପ୍ରଦକ୍ଷିଣଂ ଭୂମୌ ପ୍ରଣମେଦ୍ଦଣ୍ଡବନ୍ମୁଦା ॥ ୪୨॥

ଶହେ ଆଠ ଥର ଦ୍ବାଦଶାକ୍ଷର ମନ୍ତ୍ର ଜପ କରିବ ଏବଂ ସ୍ତୁତି ଦ୍ବାରା ଭଗବାନଙ୍କର ସ୍ତବ ପାଠ କରିବ | ପ୍ରଦକ୍ଷିଣା କରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରେମ ଏବଂ ଆନନ୍ଦରେ ଭୂମିରେ ଲୋଟି ଭଗବାନଙ୍କୁ ଦଣ୍ଡବତ୍ ପ୍ରଣାମ କରିବ |

କୃତ୍ୱା ଶିରସି ତଚ୍ଛେଷାଂ ଦେବମୁଦ୍ୱାସୟେତ୍ତତଃ ।

ଦ୍ୱ୍ୟବରାନ୍ ଭୋଜୟେଦ୍ୱିପ୍ରାନ୍ ପାୟସେନ ଯଥୋଚିତମ୍ ॥ ୪୩॥

ନିର୍ମାଲ୍ୟକୁ ମସ୍ତକରେ ଲଗାଇ ଦେବତାଙ୍କର ବିସର୍ଜନ କରିବ | ଅତି କମରେ ଦୁଇ ଜଣ ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କୁ ଯଥାରୀତି ଖିରିର ଭୋଜନ କରାଇବ |

ଭୁଞ୍ଜୀତ ତୈରନୁଜ୍ଞାତଃ ଶେଷଂ ସେଷ୍ଟଃ ସଭାଜିତୈଃ ।

ବ୍ରହ୍ମଚାର୍ୟଥ ତଦ୍ରାତ୍ର୍ୟାଂ ଶ୍ୱୋଭୂତେ ପ୍ରଥମେଽହନି ॥ ୪୪॥

ସ୍ନାତଃ ଶୁଚିର୍ୟଥୋକ୍ତେନ ବିଧିନା ସୁସମାହିତଃ ।

ପୟସା ସ୍ନାପୟିତ୍ୱାର୍ଚେଦ୍ୟାବଦ୍ୱ୍ରତସମାପନମ୍ ॥ ୪୫॥

ଦକ୍ଷିଣା ଆଦି ଦ୍ବାରା ସେମାନଙ୍କର ସତ୍କାର କରିବ | ଏହାପରେ ସେମାନଙ୍କର ଆଜ୍ଞା ନେଇ ନିଜର ଇଷ୍ଟ-ମିତ୍ରଙ୍କ ସହିତ ସ୍ବୟଂ ଅବଶିଷ୍ଟ ଅନ୍ନକୁ ଗ୍ରହଣ କରିବ | ସେହି ଦିନ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ପାଳନ କରିବ | ପର ଦିନ ପ୍ରାତଃକାଳରେ ସ୍ନାନ ଆଦି ସମାପନ କରି ପବିତ୍ରତାପୂର୍ବକ ପୂର୍ବୋକ୍ତ ବିଧିରେ ଏକାଗ୍ର ହୋଇ ଭଗବାନଙ୍କର ପୂଜା କରିବ | ଏହିପରି ଭାବରେ ବ୍ରତ ସମାପ୍ତ ହେବା ଯାଏଁ ପ୍ରତିଦିନ ଦୁଗ୍ଧରେ ସ୍ନାନ କରାଇ ଭଗବାନଙ୍କର ପୂଜା କରିବ |

ପୟୋଭକ୍ଷୋ ବ୍ରତମିଦଂ ଚରେଦ୍ୱିଷ୍ଣ୍ୱର୍ଚନାଦୃତଃ ।

ପୂର୍ୱବଜ୍ଜୁହୁୟାଦଗ୍ନିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାଂଶ୍ଚାପି ଭୋଜୟେତ୍ ॥ ୪୬॥

ଭଗବାନଙ୍କ ପୂଜାରେ ଆଦର-ବୁଦ୍ଧି ରଖି କେବଳ ପୟୋବ୍ରତୀ ରହି ଏହି ବ୍ରତ କରିବା ଉଚିତ୍ | ପୂର୍ବବତ୍ ପ୍ରତିଦିନ ହୋମ ଏବଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ-ଭୋଜନ ମଧ୍ୟ କରାଇବା ଉଚିତ୍ |

ଏବଂ ତ୍ୱହରହଃ କୁର୍ୟାଦ୍ଦ୍ୱାଦଶାହଂ ପୟୋବ୍ରତଃ ।

ହରେରାରାଧନଂ ହୋମମର୍ହଣଂ ଦ୍ୱିଜତର୍ପଣମ୍ ॥ ୪୭॥

ଏହିପରି ପୟୋବ୍ରତୀ ରହି ବାର ଦିନଯାଏଁ ପ୍ରତିଦିନ ଭଗବାନଙ୍କର ଆରାଧନା, ହୋମ ଏବଂ ପୂଜା କରିବ ତଥା ବ୍ରାହ୍ମଣ-ଭୋଜନ ମଧ୍ୟ କରାଇବ |

ପ୍ରତିପଦ୍ଦିନମାରଭ୍ୟ ଯାବଚ୍ଛୁକ୍ଲତ୍ରୟୋଦଶୀ ।

ବ୍ରହ୍ମଚର୍ୟମଧଃସ୍ୱପ୍ନଂ ସ୍ନାନଂ ତ୍ରିଷବଣଂ ଚରେତ୍ ॥ ୪୮॥

ଫାଲ୍ଗୁନ ଶୁକ୍ଲ ପ୍ରତିପଦାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ତ୍ରୟୋଦଶୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟରେ ରହିବ, ଭୂମିରେ ଶୟନ କରିବ ଏବଂ ତ୍ରିକାଳ ସ୍ନାନ କରିବ |

ବର୍ଜୟେଦସଦାଲାପଂ ଭୋଗାନୁଚ୍ଚାବଚାଂସ୍ତଥା ।

ଅହିଂସ୍ରଃ ସର୍ୱଭୂତାନାଂ ବାସୁଦେବପରାୟଣଃ ॥ ୪୯॥

ମିଛ କହିବ ନାହିଁ, ପାପୀମାନଙ୍କ ସହିତ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବ ନାହିଁ କି ସ୍ବୟଂ ପାପକଥା କହିବ ନାହିଁ | ଛୋଟ-ବଡ ସବୁ ପ୍ରକାରର ଭୋଗ ତ୍ୟାଗ କରିବ | କୌଣସି ପ୍ରାଣୀକୁ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ କଷ୍ଟ ଦେବନାହିଁ | ସର୍ବଦା ଭଗବାନଙ୍କ ଆରାଧନାରେ ହିଁ ମନକୁ ଲଗାଇ ରଖିବ |

ତ୍ରୟୋଦଶ୍ୟାମଥୋ ବିଷ୍ଣୋଃ ସ୍ନପନଂ ପଞ୍ଚକୈର୍ୱିଭୋଃ ।

କାରୟେଚ୍ଛାସ୍ତ୍ରଦୃଷ୍ଟେନ ବିଧିନା ବିଧିକୋବିଦୈଃ ॥ ୫୦॥

ତ୍ରୟୋଦଶୀ ଦିନ ବିଧି ଜାଣିଥିବା ବ୍ରାହ୍ମଣଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଶାସ୍ତ୍ରୋକ୍ତ ବିଧିରେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପଞ୍ଚାମୃତସ୍ନାନ କରାଇବ |

ପୂଜାଂ ଚ ମହତୀଂ କୁର୍ୟାଦ୍ୱିତ୍ତଶାଠ୍ୟବିବର୍ଜିତଃ ।

ଚରୁଂ ନିରୂପ୍ୟ ପୟସି ଶିପିବିଷ୍ଟାୟ ବିଷ୍ଣବେ ॥ ୫୧॥

ସେହି ଦିନ ଧନ-ବ୍ୟୟର କୁଣ୍ଠା ତ୍ୟାଗ କରି ବହୁ ଆଡମ୍ବରରେ ଭଗବାନଙ୍କର ପୂଜା କରିବା ଉଚିତ୍ | ଦୁଗ୍ଧରେ ଖିରି ପ୍ରସ୍ତୁତ କରି ବିଷ୍ଣୁଭଗବାନଙ୍କୁ ଅର୍ପିତ କରିବା ଉଚିତ୍ |

ଶୃତେନ ତେନ ପୁରୁଷଂ ଯଜେତ ସୁସମାହିତଃ ।

ନୈବେଦ୍ୟଂ ଚାତିଗୁଣବଦ୍ଦଦ୍ୟାତ୍ପୁରୁଷତୁଷ୍ଟିଦମ୍ ॥ ୫୨॥

ଅତ୍ୟନ୍ତ ଏକାଗ୍ର ଚିତ୍ତରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ସେହି ଚରୁ ଦ୍ବାରା ଭଗବାନଙ୍କର ଯଜନ କରିବା ଉଚିତ୍ ଏବଂ ତାଙ୍କର ପ୍ରସନ୍ନତା ନିମନ୍ତେ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ତଥା ସ୍ବାଦିଷ୍ଟ ନୈବେଦ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରିବା ଉଚିତ୍ |

ଆଚାର୍ୟଂ ଜ୍ଞାନସମ୍ପନ୍ନଂ ବସ୍ତ୍ରାଭରଣଧେନୁଭିଃ ।

ତୋଷୟେଦୃତ୍ୱିଜଶ୍ଚୈବ ତଦ୍ୱିଦ୍ଧ୍ୟାରାଧନଂ ହରେଃ ॥ ୫୩॥

ଏହାପରେ ଜ୍ଞାନସମ୍ପନ୍ନ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଋତ୍ବିଜମାନଙ୍କୁ ବସ୍ତ୍ର, ଆଭୂଷଣ ଏବଂ ଗୌ ଆଦି ଦାନ କରି ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ | ପ୍ରିୟେ ! ଏହାକୁ ମଧ୍ୟ ଭଗବାନଙ୍କର ହିଁ ଆରାଧନା ମନେ କରିବା ଉଚିତ୍ |

ଭୋଜୟେତ୍ତାନ୍ ଗୁଣବତା ସଦନ୍ନେନ ଶୁଚିସ୍ମିତେ ।

ଅନ୍ୟାଂଶ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣାନ୍ ଶକ୍ତ୍ୟା ଯେ ଚ ତତ୍ର ସମାଗତାଃ ॥ ୫୪॥

ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଋତ୍ବିଜମାନଙ୍କୁ ଶୁଦ୍ଧ, ସାତ୍ବିକ ଏବଂ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ଭୋଜନ କରାଇବା ଉଚିତ୍, ଅନ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଏବଂ ଆଗନ୍ତୁକ ଅତିଥିମାନଙ୍କୁ ନିଜ ଶକ୍ତି ଅନୁସାରେ ଭୋଜନ କରାଇବା ଉଚିତ୍ |

ଦକ୍ଷିଣାଂ ଗୁରବେ ଦଦ୍ୟାଦୃତ୍ୱିଗ୍ଭ୍ୟଶ୍ଚ ଯଥାର୍ହତଃ ।

ଅନ୍ନାଦ୍ୟେନାଶ୍ୱପାକାଂଶ୍ଚ ପ୍ରୀଣୟେତ୍ସମୁପାଗତାନ୍ ॥ ୫୫॥

ଭୁକ୍ତବତ୍ସୁ ଚ ସର୍ୱେଷୁ ଦୀନାନ୍ଧକୃପଣେଷୁ ଚ ।

ବିଷ୍ଣୋସ୍ତତ୍ପ୍ରୀଣନଂ ବିଦ୍ୱାନ୍ ଭୁଞ୍ଜୀତ ସହ ବନ୍ଧୁଭିଃ ॥ ୫୬॥

ଗୁରୁ ଏବଂ ଋତ୍ବିଜଙ୍କୁ ଯଥାଯୋଗ୍ୟ ଦକ୍ଷିଣା ଦେବା ଉଚିତ୍ | ଚଣ୍ଡାଳ ଆଦି କେହି ଯଦି ଅକସ୍ମାତ୍ ଆସିଥାଆନ୍ତି, ତେବେ ସେମାନଙ୍କୁ ତଥା ଦୀନ, ଅନ୍ଧ ଓ ଅସମର୍ଥ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ନ ଦାନ ଦ୍ବାରା ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବା ଉଚିତ୍ | ସମସ୍ତେ ଖାଇ ସାରିବା ପରେ ସେମାନଙ୍କର ସତ୍କାରକୁ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରସନ୍ନତାର ସାଧନ ମନେ କରି ନିଜ ଭାଈ-ବନ୍ଧୁଙ୍କ ସହିତ ସ୍ବୟଂ ଭୋଜନ କରିବ |

ନୃତ୍ୟବାଦିତ୍ରଗୀତୈଶ୍ଚ ସ୍ତୁତିଭିଃ ସ୍ୱସ୍ତିବାଚକୈଃ ।

କାରୟେତ୍ତତ୍କଥାଭିଶ୍ଚ ପୂଜାଂ ଭଗବତୋଽନ୍ୱହମ୍ ॥ ୫୭॥

ପ୍ରତିପଦାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ତ୍ରୟୋଦଶୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରତିଦିନ ନୃତ୍ୟ-ଗୀତ, ବାଜା-ବାଜଣା, ସ୍ତୁତି, ସ୍ବସ୍ତିବାଚନ ଏବଂ ଭଗବତ୍-କଥା ଆଦି ଦ୍ବାରା ଭଗବାନଙ୍କର ପୂଜା କରିବ ଏବଂ କରାଇବ |

ଏତତ୍ପୟୋବ୍ରତଂ ନାମ ପୁରୁଷାରାଧନଂ ପରମ୍ ।

ପିତାମହେନାଭିହିତଂ ମୟା ତେ ସମୁଦାହୃତମ୍ ॥ ୫୮॥

ପ୍ରିୟେ ! ଏହା ଭଗବାନଙ୍କର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଆରାଧନା | ଏହାର ନାମ ‘ପୟୋବ୍ରତ’ ଅଟେ | ବ୍ରହ୍ମାଜୀ ମୋତେ ଯେପରି ଭାବରେ ବୁଝାଇ ଥିଲେ, ମୁଁ ସେହିପରି ଭାବରେ ଏହାର ବିଧି ତୁମ ଆଗରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କଲି |

ତ୍ୱଂ ଚାନେନ ମହାଭାଗେ ସମ୍ୟକ୍ ଚୀର୍ଣେନ କେଶବମ୍ ।

ଆତ୍ମନା ଶୁଦ୍ଧଭାବେନ ନିୟତାତ୍ମା ଭଜାବ୍ୟଯମ୍ ॥ ୫୯॥

ଦେବି ! ତୁମେ ଭାଗ୍ୟବତୀ ଅଟ | ନିଜ ଇନ୍ଦ୍ରିୟମାନଙ୍କୁ ବଶୀଭୂତ କରି ଶୁଦ୍ଧ ଭାବରେ, ଶ୍ରଦ୍ଧାପୂର୍ଣ୍ଣ ଚିତ୍ତରେ ଉତ୍ତମ ରୂପେ ଏହି ବ୍ରତର ଅନୁଷ୍ଠାନ କର ଏବଂ ଏହା ଦ୍ବାରା ଅବିନାଶୀ ଭଗବାନଙ୍କର ଆରାଧନା କର |

ଅୟଂ ବୈ ସର୍ୱୟଜ୍ଞାଖ୍ୟଃ ସର୍ୱବ୍ରତମିତି ସ୍ମୃତମ୍ ।

ତପଃସାରମିଦଂ ଭଦ୍ରେ ଦାନଂ ଚେଶ୍ୱରତର୍ପଣମ୍ ॥ ୬୦॥

କଲ୍ୟାଣୀ ! ଏହି ବ୍ରତ ଭଗବାନଙ୍କର ସନ୍ତୋଷବିଧାନକାରୀ ଅଟେ; ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ନାମ ‘ସର୍ବଯଜ୍ଞ’ ଏବଂ ‘ସର୍ବବ୍ରତ’ | ଏହା ସମସ୍ତ ତପସ୍ୟାର ସାର ଏବଂ ମୁଖ୍ୟ ଦାନ ଅଟେ |

ତ ଏବ ନିୟମାଃ ସାକ୍ଷାତ୍ତ ଏବ ଚ ଯମୋତ୍ତମାଃ ।

ତପୋ ଦାନଂ ବ୍ରତଂ ଯଜ୍ଞୋ ଯେନ ତୁଷ୍ୟତ୍ୟଧୋକ୍ଷଜଃ ॥ ୬୧॥

ଭଗବାନ ଯାହା ଦ୍ବାରା ପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅନ୍ତି – ତାହା ହିଁ ପ୍ରକୃତ ନିୟମ ଅଟେ, ତାହା ହିଁ ଉତ୍ତମ ଯମ ଅଟେ, ତାହା ହିଁ ବାସ୍ତବରେ ତପସ୍ୟା, ଦାନ, ବ୍ରତ ଏବଂ ଯଜ୍ଞ ଅଟେ |

ତସ୍ମାଦେତଦ୍ୱ୍ରତଂ ଭଦ୍ରେ ପ୍ରୟତା ଶ୍ରଦ୍ଧୟା ଚର ।

ଭଗବାନ୍ ପରିତୁଷ୍ଟସ୍ତେ ବରାନାଶୁ ବିଧାସ୍ୟତି ॥ ୬୨॥

ସୁତରାଂ ହେ ଦେବି ! ସଂଯମ ଏବଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାର ସହିତ ତୁମେ ଏହି ବ୍ରତର ଅନୁଷ୍ଠାନ କର | ଭଗବାନ ଅତି ଶୀଘ୍ର ତୁମ ଉପରେ ପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇ ତୁମର ଅଭିଳାଷ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବେ |

ଇତି ଶ୍ରୀମଦ୍ଭାଗବତେ ମହାପୁରାଣେ ପାରମହଂସ୍ୟାଂ ସମ୍ହିତାୟାଂ

ଅଷ୍ଟମସ୍କନ୍ଧେ ଅଦିତିପୟୋବ୍ରତକଥନଂ ନାମ ଷୋଡଶୋଽଧ୍ୟାୟଃ ॥ ୧୬॥